Gezondheidsmonitor
(088) 355 01 00
  2. Gemeenten
  3. Den Haag
  4. Thema's
  5. Participatie

Gezondheidsvaardigheden

2 Participatie.svg

Deze tekst beschrijft het voorkomen van beperkte gezondheidsvaardigheden in de Nederlandse bevolking, en laaggeletterdheid in Nederland en Haaglanden. Ook wordt ingegaan op de relatie tussen gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid enerzijds en gezondheid anderzijds.

Alle leeftijden

Een derde de Nederlanders heeft weinig gezondheidsvaardigheden

Een NIVEL onderzoek naar gezondheidsvaardigheden laat zien dat iets meer dan een derde van de Nederlanders (36,4%) onvoldoende (9,5%) of beperkt (26,9%) gezondheidsvaardig is.7 Mannen zijn daarbij minder gezondheidsvaardig dan vrouwen: 43,2% versus 30,1%, ouderen (65 jaar en ouder) minder dan jongeren (18-39 jaar en 40-64 jaar): 46,8% versus 31,8 en35%.7 Vooral chronisch zieken, mensen met een lage opleiding, met financiële problemen en mensen boven de 75 jaar hebben relatief weinig gezondheidsvaardigheden.8  

Onder laagopgeleiden heeft het merendeel slechte gezondheidsvaardigheden, onder hoogopgeleiden een derde

Er bestaat een duidelijke samenhang tussen opleidingsniveau en het beschikken over goede gezondheidsvaardigheden. Vrijwel niemand zonder opleiding of met alleen lager onderwijs beschikt over goede gezondheidsvaardigheden. Echter, ook een hoge opleiding garandeert niet automatisch goede gezondheidsvaardigheden.9 Van de mensen met een hoge opleiding is nog altijd 27,2% onvoldoende tot beperkt gezondheidsvaardig (figuur 1).7

Figuur 1. Percentage mensen in Nederland met onvoldoende of beperkte gezondheidsvaardigheden, naar opleiding. NIVEL, 2018.
Delft Gezondheidsvaardigheden F1

Ongeveer 2,5 miljoen laaggeletterden in Nederland

De algemene rekenkamer schat het aantal mensen dat moeite heeft met taal en/of rekenen in Nederland op 2,5 miljoen: 400.000 met alleen lage taalvaardigheid, 600.000 met alleen lage rekenvaardigheid en 1.500.000 met zowel lage taal als rekenvaardigheden.10 Deze cijfers gelden voor mensen van 16 jaar en ouder op peildatum 2012.

Het PIAAC, een groot internationaal onderzoek in 25 landen uit 2012, schat het aantal laaggeletterden in Nederland op 1,3 miljoen.11 De cijfers uit dit onderzoek hebben alleen betrekking op de mate van taalbeheersing onder bewoners van 16 tot 65 jaar en liggen dus lager dan de schatting van de algemene rekenkamer die ook de groep boven de 65 jaar en ook mensen met alleen slechte rekenvaardigheden omvat. Uit de resultaten van het PIAAC onderzoek blijkt dat, ondanks dat het gemiddeld aantal jaar genoten opleiding in de afgelopen jaren is gestegen, het percentage laaggeletterden is gestegen van 9,4% in 1994 naar 11,9% in 2012, terwijl het percentage hooggeletterden echter iets blijkt te dalen.12

In de regio Haaglanden (zie tabel) ligt het percentage laaggeletterden met 16,5% hoger dan gemiddeld in Nederland (11,9%). In de grote steden (G4) is dit percentage 16,9%. Het aantal laaggeletterden in Den Haag is met 24,3% hoger dan in Amsterdam (18,0%), Rotterdam (20,7%) en Utrecht (2,9%). In de overige gemeenten in Haaglanden varieert het percentage laaggeletterden tussen 2,7% (Delft/Midden-Delfland) en 13,6% (Zoetermeer) (tabel 1).6,13 Tussen de stadsdelen in Den Haag bestaan er grote verschillen in het percentage laaggeletterden. In Laak is 50% van de bewoners laaggeletterd, Escamp 38%, en in stadsdeel Centrum 34%, terwijl in dit in Scheveningen 5% en in Segbroek 4% is. Er bestaat een duidelijke samenhang tussen het percentage laaggeletterdheid in deze stadsdelen en de leeftijdsverdeling, het opleidingsniveau en het percentage niet westerse migranten.14   

Tabel 1. Percentage laaggeletterden (16 tot en met 64 jaar) in de gemeenten van de regio Haaglanden, de G4 en Nederland, 2012.
DH_2.4_Gezondheidsvaardigheden_T1.png
  • G4

Laaggeletterdheid hangt samen met achtergrondkenmerken als leeftijd, opleidingsniveau en etnische afkomst.14 Vooral mensen van 75 jaar en ouder, mensen zonder opleiding of alleen lager onderwijs en mensen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond zijn relatief vaak laaggeletterd en vaker beperkt gezondheidsvaardig.

Beperkte gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid gaan samen met een minder goede gezondheid

Er bestaat een sterke samenhang tussen gezondheidsvaardigheden en gezondheid. Ouderen met beperkte gezondheidsvaardigheden rapporteren vaker een slechtere gezondheid en hebben een anderhalf tot twee maal groter sterfterisico dan ouderen met adequate gezondheidsvaardigheden.3 Chronische ziekten als astma en COPD, diabetes, kanker, hart- en vaatziekten en psychische problemen komen vaker dan gemiddeld voor bij groepen die over geringe gezondheidsvaardigheden beschikken.15

Van de mensen die aangeven over een zeer slechte gezondheid te beschikken, is bijna een kwart laaggeletterd terwijl dit percentage bij mensen met een goede gezondheid met 9,1% veel lager ligt.4

  1. Pelikan JM, Röthlin F, Ganahl K. Comparative report on health literacy in eight EU member states. The European Health Literacy Project 2009-2012. The HLS-EU Consortium; 2012. Beschikbaar op URL: https://www.healthliteracyeurope.net/hls-eu
  2. Heijmans M, Waverijn G. Gezondheidsvaardigheden van chronische zieken belangrijk voor zelfmanagement. NIVEL; 2014. Beschikbaar op URL: https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Gezondheidsvaardigheden_chronische_zieken_belangrijk_zelfmanagement.pdf
  3. Vida Estacio E, Whittle R, Protheroe J. The digital divide: Examining socio-demographic factors associated with health literacy, access and use of internet to seek health information. Journal of Health Psychology 2017: 1-8.
  4. Rademakers J. Gezondheidsvaardigheden; niet voor iedereen vanzelfsprekend. NIVEL; 2014. Beschikbaar op URL: https://www.nivel.nl/nl/dossier/kennissynthese-gezondheidsvaardigheden
  5. Fransen MP, Harris VC, Essink-Bot M. Beperkte gezondheidsvaardigheden bij patiënten van allochtone herkomst. Ned Tijdschrift Geneeskunde 2013, 157: A5581.
  6. Buisman M, Houtkoop W. Laaggeletterdheid in kaart. Uitgave van ecbo en Stichting Lezen & Schrijven; Beschikbaar op URL: http://ecbo.nl/portfolio-items/laaggeletterdheid-in-kaart/.
  7. Heijmans M, Brabers A, Rademakers J. Health literacy in Nederland. Nivel, 2018.
  8. Hoeveel mensen hebben weinig gezondheidsvaardigheden? [online] (bezocht op 1 feb 2018); beschikbaar op URL: https://www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/gezondheidsvaardigheden/cijfers-context/huidige-situatie
  9. Heide van der I, Wang J, Droomers M, Spreeuwenberg P, Rademakers J, Uiters E. The Relationship Between Health, Education, and Health Literacy: Results From the Dutch Adult Literacy and Life Skills Survey. Journal of Health Communication 2013, 18: 172–184.
  10. Algemene rekenkamer. Aanpak van laaggeletterdheid. 2016. Beschikbaar op URL: https://www.rekenkamer.nl/publicaties/rapporten/2016/04/20/aanpak-van-laaggeletterdheid
  11. Buisman M, Allen J, Fouarge D, Houtkoop W, Van der Velden R. PIAAC 2012: de belangrijkste resultaten. Ecbo; 2013. Beschikbaar op URL: http://ecbo.nl/portfolio-items/piaac-kernvaardigheden-voor-werk-en-leven/
  12. Fouarge D, Houtkoop W, Velden van der R. Laaggeletterdheid in Nederland. Ecbo; 2011. Beschikbaar op URL: http://ecbo.nl/portfolio-items/laaggeletterdheid-in-nederland/
  13. Bijlsma I, Brakel van den J, Velden van der R, Allen J. Estimating literacy levels at a detailed regional level: An application using Dutch data. Maastricht University, ROA; 2017. Beschikbaar op URL: https://cris.maastrichtuniversity.nl/portal/en/publications/estimating-literacy-levels-at-a-detailed-regional-level-an-application-using-dutch-data(24fae4c3-153e-4734-8ef3-69c675d89dab).html
  14. CINOP. Factsheet taal en integratie Den Haag. 2016; Beschikbaar op URL: https://denhaag.raadsinformatie.nl/document/5350967/1/RIS294448-bijlage_3_2_Factsheet_Taal_en_integratie
  15. Pharos. Factsheet Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden. 2016. Beschikbaar op URL: http://www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/laaggeletterdheid-en-gezondheid/feiten-en-cijfers-laaggeletterdheid
Deel dit artikel
Print dit artikel
Abonneer je op de RSS feed
Download meerdere kernboodschappen en publicaties